प्रिय पुरुष पात्र!यो व्यानरको सम्मान गर्ने मुटु छ?

तारा पराजुली - मोरङ बेलबारी । रातो तारा डट कम,केही दिनअघि एउटा स्थानीय अनलाईन पत्रिकाले केहि दलका सम्भावित मेयरहरुको लिस्ट आउट गर्यो।लिस्टभित्र मेरो पनि नाम थियो।एउटा अनलाइनमा आएका थुप्रै पुरुष नामहरु खास चर्चाको विषय बनेनन् तर मेरो नामले अलि भिन्न चर्चा पायो।सामाजिक संजालमा हामी पार्टी संघ संस्थाका फरक फरक ग्रुपमा साझा कुरा गर्छौँ,बैठक बस्छौं,योजना तय गर्छौ र समिक्षा गर्छौ।अनलाइनमा आएको उमेदवारको नामलाई लिएर एक दिन एउटा ग्रुपमा अचम्म लाग्दो म्यासेज आयो।`फलानी हुनेवाला चुनाबको मेयरको उमेदवार रे,साथीहरु,आफन्तहरुले भोट माग्न थालिसके,टोल टोल घुमेका छन् टिकट ल्याइसकेको रे-´हल्ला यसरी फैलियो।,हुँदाहुँदा उक्त कुरा जातीयतासँगसम्म जोडे तिनै म्यासेजकर्ताले।अहिले पनि एउटी महिलाको शक्ति, सम्भावना दुरदर्शिता निस्तेज गर्न कुनै सीप नलाग्दा जातीयताको बिम्बसमेत अस्त्रका रुपमा प्रहार गर्ने समाजमा छौँ हामी।सँगै नाम आएका पुरुषहरुको खास चर्चा भएन किन एउटी नारीको अस्तित्वमाथि मात्र यति धेरै प्रहार भयो? यी सबैको एउटै जवाफ थियो म महिला हुँ।समाजले रुचाएकी,समृद्धिको यात्रामा अविचलित,परिवर्तनलाई आत्मसात गर्ने एउटी महिलालाई समाजले,आम मतदाताले रोजेको आधारमा एउटा मिडियाले तिनै कुरा बाहिर ल्याउँदा र महिलाले प्रमुख नेतृत्व ताक्दैमात्र पनि यहाँ पितृसत्तात्मक तानाशाह बादल मडारिन सुरु गरिहाल्छ।अनि संकुचित विचारको घुम ओडेका पुरुषहरुको सातो गैहाल्छ।यसरी कसरी हुन्छ महिला शसक्तिकरण?कसरी आउँछ महिलामुक्ति?कहिले मिल्छ समानता ? भर्खरै ११२ औं अन्तर्राष्ट्रिय श्रमिक महिला दिवस देशभर मनाइयो। कार्यक्रममा प्रमुख अतिथि विशिष्ठ अतिथि एबं अतिथिहरुका महिला अधिकार र  लैंगिक समानताका विषयमा आ आफ्ना तर्क रहे।अधिकांश तर्कहरु थिए कि,नाबालिक छोरीहरू देखि वृद्धा आमा हजुरमाहरुको बलात्कार कहिले  रोकिन्छ?महिलाहरु राज्यका हरेक तह र तप्कामा कहिले पुग्ने? महिलाहरुको श्रमको मूल्य अब पुरुष समान कहिले हुने?यी र यस्ता प्रश्नहरु नदोहोरियुन भनेर योजना बने।महिला अधिकारका क्षेत्रमा योजना तर्जुमाको पाटोमा हामी उदार नै छौँ।गर्छौँ भनिनिदिन खासै हिच्किचाउँदैनौँ।महिलाका सवालमा थुप्रै थुप्रै योजना हतारमा बन्छन्।परनिर्भरताका कारण वेवास्ताका कारण र स्त्री अस्तित्वप्रतिको अस्वीकार्य प्रवृत्तिले कार्यान्वयनको गति एकदमै सुस्त रदुर्लभ हुन्छ्न्।

यस पटकको ८ मार्च विशेष कार्यक्रमका धेरै ओटा मन्चहरुमा व्यानरको हेडलाइन अर्थात् श्लोगन थिए-

"११२औ अन्तर्राष्ट्रिय श्रमिक महिला दिवस (८ मार्च ) भब्यताका साथ सफल पारौं,

समृद्ध नेपाल निर्माणका लागि स्थानीय तहको प्रमुख पदमा महिलाको समान सहभागिता सुनिश्चित गरौं।´

यी व्यानरमुनिका कुर्सीहरुमा महिलामात्र छैनन् थिएनन्।प्रमुखदेखि विशिस्ट साथै सबै तहका अतिथिहरुले व्यानरको श्लोगन पक्कै भेउ पाएरै पढेहुन्।मलाई मात्र होइन आम महिलाको मानस्पटलमा उहीँ जिज्ञासा फनफनी घुमेको छ कि,व्यानरमुनि बस्ने प्रिय पुरुष पात्रहरु!यो व्यानरको सम्मान गर्ने मुटु छ? साँच्चिकै व्याव्यानरमुनि बस्नेहरुले व्यानरको सम्मान गर्न सक्लान् त?आजका दिनसम्म आइपुग्दा कार्यक्रमहरुमा एकदिन नारी दिवस मनाउँदैमा,नारी समानताका कुरा गर्दैमा,केही जागरण गीत गाउँदैमा मात्र सामाजिक न्याय र लैङगिक समानता प्राप्तिको सम्भावना कदापि छैन भन्ने कुरा आयोजक,वक्ता र सहभागीहरुले बुझिसकेका छन्।थप नैतिक आचरण र योजना कार्यान्वयन व्यवहारमा लागू गर्न सके परिणामसम्म पुग्न सकिने यथार्थ सबैले बोध गरेको विषय हो।

उत्पीडनका लगभग आठ हजार वर्ष नाघिसक्दा पनि महिलाहरू लैंगिक रूपमा मात्रै नभई सामाजिक, सांस्कृतिक, राजनीतिक, आर्थिकलगायत कैयौँ उत्पीडनको चपेटामा छन्।हाम्रा अहिलेसम्मका अभ्यास र अनुभवले बताइरहन्छ कि,महिला हिंसा अन्त गर्न,महिलालाई अधिकार सम्पन्न बनाउँन,महिलालाई शसक्तिकरणको बाटो हिंडाउँन र श्रमको उचित र समान ज्याला र आत्मसम्मानसहितको जीवन यापनका लागि नेतृत्व तहमा महिलाको हस्तक्षेपकारी भूमिका अपरिहार्य छ।यति मात्र होइन कुनै पनि क्रान्ति वा अभियान सफल या असफल हुनुमा निर्णायक भूमिका महिलाको सहभागिता प्रमुख अंश हो।

आन्दोलनहरुमा संख्यात्मक एवम् गुणात्मक उपस्थितिले खास महत्व राख्छ भन्ने यथार्थतालाई सैद्धान्तिक रूपमै स्थापित गर्न नेपालमा योगमायाहरुले गरेको वलिदान काफी छ।त्यसो त रुसमा लेनिनले आफ्नो कार्यकालमा आन्दोलनमा अत्यन्तै ठूलो संख्यामा महिला सहभागी गराए। सन् १९१७ मा लेनिनको नेतृत्वमा अक्टोबर क्रान्ति सम्पन्न भएपछि सोभियत कम्युनिस्ट पार्टीले सरकारी मान्यता नै दिएको इतिहास हामीले सम्झिरहने खण्ड हो।

महिलाको उपस्थिति र नेतृत्व क्षमतासँगको अपरिपक्व समन्वयका कारण महिला अधिकार अप्ठ्यारोमा पर्यो यसर्थ अहिले हरेक नेतृत्वले दक्ष महिलाको खोजी र अपेक्षा गरेपनि नेतृत्वको प्रसङ्ग उठ्दा संघीय तथा प्रादेशिक निर्वाचनको विगत ताजै छ।उसबेला महिलाहरुले

प्रत्यक्ष चुनाव जित्न सक्दैनन् भन्ने  मानसिकताले  महिलाहरुलाई समानुपातिकमा खुम्च्याइयो,स्थानीय तहमा पराजितकै त्रासले प्रमुख जति पुरुष रोजेर अधिकांश महिलाहरुलाई उपप्रमुख उपाध्यक्षमा सीमित गरियो। तर प्रतिस्पर्धामा अब्बल महिलाहरुले अब्बल र कुशल कार्यसम्पादनको चित्र छाडेर सफलताको बिम्ब प्रस्तुत गरिरहे।

कुनै पनि सामाजिक सांस्कृतिक गतिविधि हुन् या त आमसभा,भेला,आन्दोलनमा महिलाहरुको उत्साहजनक सहभागिता गराउँनुपर्छ भनेर मातहतका संगठनलाई ह्विप जारी गर्ने नेताहरु हरेक आन्दोलनमा पुरुष सँगसँगै लडेर संगिन इतिहास निर्माण गर्ने महिलालाई समावेशिता,समानता,सत्ता र अधिकार दिन मन गर्हुगो बनाउँछन्।

अर्को कुरा पुरुष मात्र होइन महिला महिला वीच अस्वस्थ प्रतिस्पर्धा र वैकल्पिक इगोका कारण पनि महिला अधिकार अपेक्षाकृत स्थापित हुन सकेको छैन भन्ने कुरा स्विकार्न लजाउनुहुन्न।

लैङ्गिक समानताका  कुरा गरिरहँदा लैङ्गिक हिंसामा परेका महिला  किशोरीहरुको अवस्था चिन्ता जनक छ। ललाई फकाई गर्ने यौन हिंसा र जबरजस्ती गर्ने बलात्कार का घटनाले महिलाहरु पीडित भएको अवस्था छ।हिंसाका प्रारुपहरु कामकाजी महिलाले समेत फरक तवरले भोग्नुपरेको ज्वलन्त उदाहरण छन् समाजमा।यिनको नियन्त्रणका लागि महिलाहरुको शानदार नेतृत्व र व्यवस्था निर्माणको जरुरी छ।

अर्कोतिर अवसर पाएभने राज्यका जुनसुकै तहमा कुशल ढङ्गले कार्यसम्पादन गर्न सक्छन् महिलाले भन्ने नजिर असफल बनाउँन हातै धोएर लाग्नेहरुको सङ्ख्या पनि राम्रै छ।मैले यसो भनिरहँदा महिला पछाडि पर्नु र पारिनुमा पुरुष मात्र दोषको थुप्रो र अवरोधको पहाड सोच्नु गलत हो।समाजमा समाजको संरचना बुझेका पुरुषहरु पनि छन्।जसले सर्वदा महिला हिंसाका विरुद्ध बोलिरहन्छन्,लडिरहन्छन्।महिलमुक्ति हेर्न चाहन्छ्न्,।

केहि प्रवृत्ति जो आफ्नो श्रम र शक्तिले उच्च ओहदामा पुगेका महिलाहरुलाई विभाजित तर्फ उन्मुख गराउँने,विभिन्न आरोप लान्छना लगाउँने,चरित्र हत्या गरेर असफल बनाउँने जस्ता काम यही समाजले उत्पादन गरेका पुरुष र केही महिलाबाट समेत बेलाबेला हुनेगरेका छन्।छोरीलाई अंश र वंशको हकदारका कुरा गर्दा किन उनीहरुको क्षमता चरित्रसम्म लगेर टुङ्ग्याइन्छ?गम्भीर प्रश्नहरु छन्।

समाजको संरचना अनुसार तत्कालीन परिस्थिति र व्यवस्थासँग व्यक्ति निरपेक्ष रहन सक्दैन।कामको आकार र परिणामको आयतनसँग महिलाको श्रमको उचाई आँकलन गर्नु झन ठूलो हिंसा हो।काम सानोठूलो हुँदैन र कामको मूल्य पनि भन्ने मान्यता सधैंका लागि स्थापित गर्न र सबै प्रकारका कामको सम्मान गर्न किन अझै सहज स्वीकार्दैन हाम्रो समाज?।यस्ता विवेधकारी व्यवहारका कारण महिलाहरुको सामाजिकिकरणमा चुनौती मात्र थपेको छैन आत्मसम्मान दृढताप्रति निरन्तर प्रहार गर्ने काम भएको छ।यसलाई तत्काल सुधार गर्न जरुरी छ।

हरेक महिला सक्षम चेतनशी बन्नुपर्छ,हरेक महिला आत्मनिर्भर बन्नुपर्छ,हरेक महिला शक्ति सम्पन्न बन्नुपर्छ।क्षमतावान महिलाहरु नेतृत्वमा पुगेर आम नेतृत्व तहमा महिलाको सहभागिता सुनिस्चितता गर्नुपर्छ।समानता हाम्रै अघि छ।

(लेखक पराजुली बेलबारी नगरपालिका मोरङकी उपमेयर समेत हुन्)